گزارش دو دهه راهبری جنبش فردوسی پژوهی و ترویج فرهنگ پهلوانی /گزیده‌نویسی داستان‌های شاهنامه با ارایه سرفصل‌های نوین داستانی

بامدادخبر – بخشی از گفت‌وگوی یاسر موحدفرد در روزنامه صبح نو به تاریخ ۲۶ آبان ماه ۱۳۹۹  .

یاسر موحدفرد، زاده ۲ فروردین ماه ۱۳۶۰ خورشیدی در شهر تهران است‌، وی تا کنون با راه اندازی موسسه‌های گوناگون فرهنگی، هنری، آموزشی و پژوهشی توانسته است، دو دهه فعالیت‌های فردوسی پژوهی را بدون بودجه دولتی راهبری نماید؛
از جمله فعالیت‌های ملی اش می‌توان به همکاری برای راه اندازی نهادهای ملی زیر اشاره داشت:بنیاد فردوسی، ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور، انجمن پاسداشت مفاخر ایران، موسسه فرهنگی هنری چند منظوره فردوسی توسی، پایگاه خبری شاهنامه، فدراسیون جهانی کشتی باچوخه، هیات فراگیر پهلوان خندق ویژه هنرمندان و ورزشکاران، خیریه مهرآفرین سپاس، انجمن هنرهای سنتی و صنایع دستی پارس، انجمن صنفی موسسات فرهنگی هنری و مراکز مهارت آموزی استان تهران و کانون‌های هنر نقالی و آیین‌های پهلوانی و آفرینش‌های هنری کودکان و نوجوانان؛
از جمله فعالیت‌های فرهنگی ملی و برون مرزی اش می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:همکاری در ۶ ثبت جهانی یونسکو به نام ایران (هنر نقالی، هزاره شاهنامه فردوسی، آیین‌های پهلوانی، زندگی فعال خواجه نصیر، آیین چوگان و شهر یادگیرنده ادبی مشهد)؛دبیری ۱۵ دوره بزرگداشت حکیم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی در ایران و جهان؛گردآوری کتاب‌های رازهای شاهنامه نشر پازینه، دفتر دوم فردوسی پژوهی نشر خانه کتاب و پیشینه هنر موسیقی در تمدن ایرانی اسلامی نشر نگارستان اندیشه با همکاری فردوسی شناسان برجسته ایران و جهان؛همکاری در ثبت جهانی دات پارس به نام ایران در سازمان جهانی ارقام و پسوندهای اینترنتی؛همکاری برای ساخت نخستین بازی‌های رایانه‌ای برپایه شاهنامه فردوسی در جهان تولید ایران؛دبیر جشنواره‌ هنری و پژوهشی حکمت فردوسی و فرهنگ پهلوانی ویژه جوانان و بزرگسالان و دبیر جشنواره آفرینش‌های هنری کودکان و نوجوانان برپایه شاهنامه فردوسی؛مشاور تولید سلسله برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مستند داستانی برای بازشناسی هنر نقالی، آیین‌های پهلوانی و حکیم فردوسی توسی؛نگارنده یادداشت‌های پژوهشی در خبرگزاری‌ها، پایگاه‌های خبری، روزنامه‌ها و نشریه‌های ایرانی در سراسر ایران و دیگر کشورهای جهان؛با یاسر موحدفرد درباره فعالیت‌های اخیر بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
فعالیت‌های فردوسی پژوهی در دو دهه اخیر را چگونه راهبری کردید؟
با علاقه وافری که به مفاخر ایرانی اسلامی داشتم، هم‌زمان با ثبت هزاره فردوسی در سال ۱۹۹۰ تلاش کردیم تا در آغاز جوانی با راه اندازی انجمن پاسداشت مفاخر ایران با مجوز سازمان ملی جوانان فعالیت‌های رسمی خود را آغاز کنیم؛ اگرچه پیشتر فعالیت‌هایی در قالب همکاری با خانه دانشجو و گروه فرهنگی روزنامه سراسری دانشجویان ایران با نام آذر را از سال ۱۳۷۷ آغاز کرده بودم و فعالیت‌های گسترده‌ای در عرصه قصه‌های قرآنی و مفاخر عرفانی و ادبی در فرهنگسراهای تهران و نهادهای دانشگاهی و فرهنگی سراسر ایران داشتیم؛در سال ۱۳۸۲ همزمان با مدیریت کانون‌های فرهنگی هنری دانشگاه خواجه نصیر، نخستین بزرگداشت فردوسی با نام پاژ (زادگاه فردوسی) را دبیری کردم؛در سال ۱۳۸۴ به گونه رسمی با مجوز سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری، بنیاد فردوسی را در دو شهر تهران و مشهد با همکاری شاهنامه پژوهان و هنرمندان نامدار راه اندازی کردیم؛در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ توانسته‌ایم با پیگیری‌های فراوان سهمیه ثبت‌های جهانی ایران در یونسکو را به ۴ ثبت که عالی‌ترین سطح جهانی است، برسانیم؛ ثبت‌های جهانی هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی و ۸۵۰ امین زندگی فعال خواجه نصیر به پیشنهاد رسمی ام در همین دو سالانه در فهرست رویدادهای فرهنگی، هنری و علمی یونسکو به ثبت جهانی رسید.در همان دوسالانه در سال ۲۰۱۰ آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران با همکاری فدراسیون ملی پهلوانی و در سال ۲۰۱۱ هنر نقالی را با همکاری خانه تاتر، بنیاد فردوسی، مرکز هنرهای نمایشی و پژوهشگاه میراث فرهنگی به ثبت جهانی رساندیم؛از دیگر سو آیین چوگان همراه با روایتگری شاهنامه و موسیقی سنتی را برای ثبت جهانی در سال ۲۰۱۷ یاری رساندیم و نیز برای ثبت جهانی شهر یادگیرنده ادبی مشهد در سال ۲۰۲۰ به عنوان پشتیبان رسمی همکاری فعالانه داشته‌ایم.همکاری برای ثبت‌های جهانی کشتی پهلوانی و کشتی باچوخه در اتحادیه جهانی کشتی (فیلا) به عنوان کشتی‌های سنتی ایران به فرجام رسید و خوشبختانه فدراسیون‌های جهانی ورزشی کشتی‌های ملی به میزبانی ایران راه اندازی شد.پیشنهاد راه اندازی ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور با همکاری ۴۴ نهاد و وزارتخانه هم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی کشور به پیشنهادمان به انجام رسید و توانسته‌ایم تنها ۳ سال بدون بودجه این ستاد ملی را به عنوان دبیر کشوری راهبری نمایم که با ناملایماتی اکنون نیمه تعطیل شده است.ریاست کمیته‌های فرهنگی فدراسیون ملی پهلوانی و فدراسیون جهانی کشتی باچوخه و همکاری با بیش از ۵۰ فدراسیون ملی ایرانی برای ترویج فرهنگ پهلوانی هم در دستور داشته‌ایم.دبیری شورای فرهنگی در یک دوره دولتی در سازمان وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم تجربه‌های ارزشمندی برایم فراهم کرده است تا نسبت به این سه حوزه ارزشمند، اطلاعات کاملی دریافت نمایم و بتوانم به عنوان پشتیبان ثبت‌های جهانی یونسکو هماره به عنوان مشاور، فعالانه همکاری نمایم.
تحلیل شما برای گرایش خانواده‌های ایرانی نسبت به یادگیری شاهنامه فردوسی در سال‌های اخیر چیست؟  
در سال‌هایی که در زمینه ترویج آموزه‌های اخلاقی شاهنامه فردوسی آغاز به کار کردیم، کمترین اقبال نسبت به شاهنامه خوانی در توده مردم وجود داشت با وجودی که از سال ۱۳۱۳ خورشیدی بزرگداشت‌های فردوسی در سراسر ایران قرار بود به خیزشی ملی تبدیل شود و بنیاد شاهنامه با بودجه رسمی دولتی زیر نظر وزارت وقت فرهنگ و هنر فعال شده بود و جشن توس در آرامگاه فردوسی همه ساله برگزار می‌شد اما به یک‌باره شاهنامه نخوانی، جای خود را به شاهنامه خوانی داد و حتی نقالان و شاهنامه خوانان در هر شهر به اندازه‌ای کم شدند که در سال ۲۰۱۱ با کارشناسی دقیق پرونده هنر نقالی، نیای نمایش ایرانی در معرض خطر نابودی به ثبت جهانی رسید؛تبلیغ گسترده رسانه‌ای بدون اتکای دولتی، چاره‌ای جز همراهی خانواده‌های ایرانی را نمی‌طلبید، چه آن‌که هیچ گاه در همین دو دهه اولویت نخست نهادهای متولی فرهنگی هم شاهنامه خوانی نبوده است و هر گونه بودجه مصوب مجلس شورای اسلامی هم به مجموعه‌های موسسه‌های فعال در زمینه شاهنامه فردوسی اختصاص پیدا نکرده است.با آگاهی خانواده‌های ایرانی اما خیزشی ملی برای احیای هنر نقالی و شاهنامه خوانی فراهم شد و در سال‌های پیشین گزارش‌هایی از سوی بنیاد فردوسی از اقدام‌های نهادهای مردمی و خانواده‌های ایرانی از طریق سازمان وقت میراث فرهنگی به یونسکو ارایه شد که هنر نقالی از در معرض خطر بودن خارج گردید و این هنر ملی احیاء شده اعلام شد و یونسکو از فعالیت‌های ایران تقدیر کرد.
فعالیت‌های خودویژه بنیاد فردوسی در راستای ارتقای جنبش فردوسی شناسی و ترویج فرهنگ پهلوانی در یک دهه اخیر چیست؟ 
با یک برنامه ده ساله تلاش کردیم تا چندین ثبت جهانی را در یونسکو از سوی ایران پیگیری نماییم؛ در آغاز نهادهای متولی فرهنگی تنها تاییدهایی داشتند اما حاضر به نامه نگاری با یونسکو هم نبودند و اعلام می‌کردند بنیاد فردوسی خود پیشنهادهایی را به کمیسیون ملی یونسکو در ایران اعلام نماید تا آن‌که با همکاری همین کمیسیون ملی توانستیم، تنها در دوسالانه ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی برپایه هجری خورشیدی و آیین‌های پهلوانی و هنر نقالی در یونسکو به نام ایران را به ثبت جهانی برسانیم؛بنیاد فردوسی با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سفارت‌های ایران در کشورهای جهان در بسیاری از کشورها ویژه برنامه‌های گوناگون فرهنگی، پژوهشی، ادبی و هنری برگزار نموده است که در این میان ثبت رویداد هزاره #شاهنامه فردوسی که در ۲۵ اسفند ۱۳۸۸ به ثبت جهانی رسید، بهانه‌ای شد تا کتابخانه‌ها، موزه‌ها و دانشگاه‌های معتبر جهان با همکاری نهادهای فرهنگی ایران به ویژه بنیاد فردوسی با همکاری ایرانیان خارج کشور و ایران دوستان و فارسی زبانان و فارسی آموزان سراسر جهان بخش‌هایی را به شاهنامه فردوسی اختصاص دهند.بسیاری از کشورها شاهنامه فردوسی که بزرگترین کتاب حماسی جهان است و هر نسخه این میراث مکتوب جهانی بیش از ۵۰ هزار بیت دارد را به زبان‌های زنده دنیا یا در حال برگردان داشتند یا اگر ترجمه‌های ارزشمندی داشته‌اند که برخی به سده‌ نوزدهم میلادی برمی‌گشت، باز چاپ کردند.در سال‌های پیشین بازگرداندن شاهنامه شاه تهماسب، ارزشمندترین و گران‌قیمت‌ترین میراث مکتوب جهانی از موزه متروپولیتن آمریکا به موزه هنرهای معاصر ایران با رایزنی شایسته‌ای پس از ۳۰۰ سال به ایران به فرجام رسید.در سال ۲۰۰۶ شاهنامه بایسنقری که در گنجینه کاخ موزه گلستان در پایتخت ایران نگهداری می‌شد در حافظه جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.جالب توجه است در همین دو دهه اخیر کرسی شاهنامه پژوهی با نام پروژه شاهنامه با اختصاص پایگاه اینترنتی در دانشگاه کمبریج انگلستان راه اندازی شد و ۷۳۰ نسخه مشهور شاهنامه فردوسی در جای جای جهان تصویربرداری شده و در این پایگاه به گونه مجازی در اختیار همگان قرار داده شده است.با بستن تفاهم نامه رسمی بنیاد فردوسی با فدراسیون ملی پهلوانی و زورخانه‌ای، پس از ثبت ملی و جهانی آیین‌های پهلوانی، روز اختصاصی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای در گاهشمار رسمی ایران در ۱۷ شوال به مناسبت رزم پهلوانانه امام علی در نبرد خندق ثبت ملی شد و پس از آن ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور که نخست در سال ۱۳۸۸ آیین‌نامه‌ای رسمی برای برخی نهادهای دانشگاهی و فرهنگی داشت با اصلاح همان آیین‌نامه به پیشنهادم به آیین‌نامه ترویج فرهنگ پهلوانی و توسعه ورزش زورخانه‌ای در سال ۱۳۹۳ خورشیدی تغییر نام یافت و با ابلاغ شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی کشور با همکاری ۴۴ نهاد و سازمان و وزارتخانه با همکاری دانشگاه‌ها و مدرسه‌های کشور زیربنایی در حوزه ورزشی و فرهنگی به ترویج فرهنگ پهلوانی پرداخته شد به گونه‌ای که مردان و بانوان برتر مروج فرهنگ پهلوانی به ویژه در حوزه ورزشی و سپس از منظر فرهنگی مطرح شدند و از سوی ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور در سطح استانی و ملی تقدیر می‌شدند البته آن چنان که گفته شد با آن‌که در حدود ۳ سال این ستاد با دبیری ام به خوبی فعال بود اما با ناملایمت‌هایی نیمه تعطیل شده است که امیدوارم با تدبیری دوباره فعال‌سازی شود با این وجود بنیاد فردوسی هم چنان ارتباط‌های شایسته‌ای با همان نهادها و افراد شاخص آن ستاد داشته و دارد که هواداران فرهنگ پهلوانی هم‌چنان برنامه‌های شایسته‌ای را در کشور راهبری می‌کنند.از دیگر ثبت‌هایی که در گاهشمار رسمی ایران با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی کشور انجام شد، افزوده شدن پاسداشت زبان فارسی به رویداد بزرگداشت حکیم فردوسی در ۲۵ اردی‌بهشت ماه در گاهشمار رسمی ایران بوده است که همه ساله به همین بهانه، دستکم یک ماه بزرگداشت حکیم فردوسی با راهبری بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی در ایران و جهان با همکاری نهادهای فرهنگی، هنری و دانشگاهی ویژه برنامه‌هایی برگزار می‌شود که تا کنون ۱۵ دوره بزرگداشت حکیم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی برگزار شده است.احیای هنر موسیقی حماسی و هنر نقالی و شاهنامه خوانی و آیین‌های پهلوانی و اقبال هنرمندان هنرهای نمایشی و هنرهای تجسمی به شاهنامه فردوسی و نگارش و پژوهش‌های گوناگون در زمینه دانشنامه شاهنامه فردوسی به ویژه تصحیح‌ها و ویرایش‌های علمی پژوهشی به ویژه از سوی امنای بنیاد فردوسی از جمله فعالیت‌های گسترده یک دهه اخیر بوده است.
برای راهبری جنبش فردوسی شناسی چگونه می‌توان بودجه رسمی مصوب کرد و چه فعالیت‌هایی نیاز به بودجه رسمی در این زمینه دارد؟
بنیاد فردوسی بارها با همکاری کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، بودجه‌هایی را برای راهبری جنبش فردوسی شناسی مصوب کرده اما هیچ گاه بودجه‌ای به بنیاد فردوسی در ۱۵ سال پس از تاسیس تعلق نگرفته است حتی برای تمدید مجوز بنیاد فردوسی با مشکل‌های جدی مواجه شده‌ایم، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با آن‌که در حدود پنج دولت پیشین با گرایش‌های گوناگون مجوزهای بنیاد فردوسی را صادر کرده است اکنون به بهانه آن که دیگر مجوزهای سازمان مردم نهاد را صادر نمی‌کند هر بار مجوزهای سازمان مردمی بنیاد فردوسی را خیلی با تاخیر تمدید می‌کند که امیدوارم این مشکل با همکاری نهادهایی هم‌چون وزارت کشور که متولی صدور مجوز رسمی سازمان‌های مردم نهاد کشور است، حل شود تا هر دو سال با مشکل تمدید مجوز و تایید شورای مرکزی بنیاد فردوسی مواجه نباشیم؛یک مجموعه فرهنگی، هنری و پژوهشی اختصاصی هم به بنیاد فردوسی، هیچ گاه از سوی شهرداری‌ها و نهادهای دانشگاهی و فرهنگی تعلق نگرفته است و بنیاد فردوسی با هزینه‌های شخصی و با اجاره مکان‌هایی در حال فعالیت بوده است که این موارد مشکل‌هایی را برای راهبری فعالیت‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی و آموزشی در حوزه فردوسی پژوهی رخ نمایی کرده است، بودجه رسمی در این زمینه هم ضروری است که مجلس شورای اسلامی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور می‌توانند از محل بودجه‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی، ورزشی، میراث فرهنگی و گردشگری، بودجه‌ای اختصاصی به بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی اختصاص دهند تا بتوان به شایستگی جنبش فردوسی شناسی را راهبری نمود.موسسه فرهنگی هنری فردوسی توسی که کاملا مستقل از بنیاد فردوسی با حضور مدیران همان بنیاد در سال ۱۳۹۴ با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه اندازی شده، بازوی اجرایی و آموزشی در حوزه فردوسی پژوهشی به ویژه در حوزه آموزش هنری بوده است؛پایگاه خبری شاهنامه هم از سال ۱۳۹۷ به عنوان پشتیبان رسانه‌ای در زمینه فرهنگی، هنری، ادبی و میراث فرهنگی و گردشگری فعال شده است که این پایگاه خبری در کنار موسسه فردوسی توسی تلاش شده از همه هنرمندان و پژوهشگران و فعالان فرهنگ و هنر ایرانی در همه عرصه‌ها پشتیبانی شود؛ فعالیت گسترده در عرصه فضای مجازی هم از سوی فعالان همین موسسه‌ها بر این مدار بوده که همه قشرها با فعالیت‌های فرهنگی هنری بنیاد فردوسی آشنا شوند و به همین روی بنیاد فردوسی نخست از اثرهای شاهنامه‌ای و سپس برپایه مسوولیت اجتماعی یک بنیاد کوشای فرهنگی از همه اثرهای هنری ادبی پشتیبانی تبلیغی داشته باشد تا همه هنرمندان و ادیبان با جنبش فردوسی شناسی بیشتر آشنا شوند؛ در همین راستا کانون ادبی بنیاد فردوسی در میان شاعران بسیار نام آشنا شده است.
با آغاز سومین دهه جنبش فردوسی شناسی در ایران چه برنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده‌اید؟
آموزش مبتنی بر دانش، اولویت نخست فردوسی پژوهی خواهد بود به گونه‌ای که اکنون با فعال بودن هزاران هزار هنرمند و پژوهشگر که تجربه‌هایی در زمینه شاهنامه پژوهی و فردوسی شناسی دارند، نیاز به بازنگری فعالیت‌های انجام شده و فعالیت‌های انجام نشده وجود دارد.یکی از اولویت‌ها ساخت فیلم و سریال شاهنامه فردوسی بوده است با آن‌که فعالیت‌هایی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در تاجیک فیلم با بودجه چند میلیون دلاری در زمینه ساخت ۴ فیلم سینمایی شاهنامه‌ای انجام شده ویا ششمین فیلم صنعت سینمایی ایران در سال ۱۳۱۳ خورشیدی برپایه داستان‌هایی از زندگی فردوسی و شاهنامه بوده و در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ خورشیدی چند اثر سینمایی و پویانمایی درباره شاهنامه فردوسی ساخته شده و در دهه اخیر هم دورخیزهایی برای ساخت اثرهای پویانمایی و حتی سینمایی‌هایی که بیشتر در حد تله‌های تلویزیونی بوده در زمینه شاهنامه فردوسی ساخته شده است اما به باورم هنوز در سطح ایران و جهان اثر شاخص سینمایی در زمینه شاهنامه فردوسی ساخته نشده است.در این زمینه می‌بایست در صنعت سینمای ملی خیزشی راهبری شود تا نخست برپایه آموزش مبتنی بر دانش، دوره‌های آموزشی برگزار شود و به گونه کارگاهی اثرهایی تولید شود؛ به همین روی موسسه فرهنگی هنری فردوسی توسی توانسته است مجوزهای آموزشی هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دریافت نماید و در حال تلاش است تا مجوزهایی برای دوره‌های دانشگاهی هم دریافت نماید تا در زمینه هنرهای گوناگون، شاهنامه فردوسی را دوباره آموزش دهد و هدف گذاری ساخت فیلم و سریال شاهنامه فردوسی را در دستور کار دارد که مجوزهایی از همه نهادهای متولی فرهنگی گرفته است البته پشتیبانی مالی و معنوی نهادهایی همچون بنیاد سینمایی فارابی، حوزه هنری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ورزش و جوانان، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سازمان صدا و سیما و دیگر نهادها از جمله شوراهای اسلامی شهر و شهرداری‌ها می‌تواند راهگشا باشد.از دیگر سو نیاز پژوهشی در زمینه واکاوی دانش‌ها، هنرها و آیین‌هایی که در گنجینه دانشنامه شاهنامه فردوسی وجود دارد هماره جزو نیازهای اصلی بوده است؛به همین روی تلاش کرده‌ام با ایده پردازی برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و آموزش‌های مجازی به ویژه در دوران کرونایی، آموزش شاهنامه فردوسی را از آغاز برنامه‌ریزی کنم به گونه‌ای که برای نخستین بار برای این‌که خانواده‌های ایرانی بتوانند به شیوه کهن با بهره‌گیری از بستر جدید فضای مجازی، شاهنامه را دوباره با نگاهی نوین بازخوانی کنند لازم است خانوادگی در خانه‌های خود زمان‌هایی را به شاهنامه خوانی بپردازند؛برای این موضوع متن روان پارسی شاهنامه فردوسی را با گزیده نویسی داستان‌های شاهنامه با ارایه سرفصل‌های نوین داستانی برگرفته از شاهنامه فردوسی در حال پژوهش و نگارش دارم که گزیده آن‌ در برنامه‌های رسانه‌های ملی و رسانه‌های خبری مجازی و مکتوب ملی بازنشر شده است که مورد اقبال خانواده‌های ایرانی قرار گرفته است.