شهرنشینی در ایران باستان و در دوران هخامنشی یک مسئله جامع بوده است

بامدادخبر – بهروز عمرانی، معاون وزیر میراث فرهنگی و رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در بازدید از کاوش های درحال انجام سد بستان خانی از سازه‌های آبی مربوط به دوران هخامنشیان، ضمن تاکید بر لزوم پیوست این سازه ها به پرونده ثبت جهانی پاسارگاد  گفت: در سال جاری و این فصل کاوش که از سد بستان خانی برنامه‌ریزی شده است مطالعه این سازه آبی چون مربوط به دوره هخامنشیان بسیار حائز اهمیت است.وی ادامه داد: اهمیت موضوع به این خاطر است که روشن می‌کند، شهرنشینی در ایران باستان و در دوران هخامنشی یک مسئله جامع بوده است و تمام زوایای آن از لحاظ تامین انرژی و نیازمندی‌های لازم نظیر آب و موارد مختلف، فکر شده است و بر این اساس، آمایش سرزمینی و استقرارها شکل گرفته است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بامداد خبر  عمرانی با تاکید بر اهمیتی که این سد دارد، بیان کرد: صنعت سدسازی از قدیمی‌ترین شواهد دنیای باستان است که با سازکار خیلی پیچیده ای ساخته شده است.
معاون وزیر میراث‌فرهنگی در بازدید کاوش‌های امروز با اشاره به الگو قرار دادن سدهای باستانی در دنیای امروز، گفت: سدها و تاسیسات آبی ساخته شده هرچند در مقیاس کوچک اما به صورت هوشمندانه بوده است که حتی در سدسازی امروز می‌تواند الگو قرار گیرد.
وی افزود: امیدوارم این مطالعات و بررسی ها، زمینه ای را فراهم کند که ما در دنیا دستاوردهایی برای ارائه داشته باشیم؛ همچنان که در دنیای گذشته در حوزه های مختلف تاریخ مهندسی، ما پیشگامان قنات سازی در دنیا بوده ایم و این توان را داشته‌ایم که بخشی از مدیریت منابع آب را از طریق سدها انجام دهیم. وی در پایان ابراز امیدواری کرد مطالعات در حال انجام بتواند آغازگر تهیه پرونده ثبت جهانی این سازه های مهم و در قالب پرونده پیوست ثبت جهانی محوطه پاسارگاد قرار گیرد.
روح الله شیرازی، رئیس پژوهشکده باستان شناسی کشور، موضوع سازه های آبی را بسیار ضروری و مهم دانست و در این باره گفت: با پیگیری‌های انجام شده امید است بتوانیم با کمک وزارت نیرو و دستگاه های مرتبط با حوزه آب، موضوع را در مقیاس بزرگتری دنبال نماییم که در این راستا تمام ظرفیت‌های لازم در این منطقه وجود دارد.
روح الله شیرازی با اشاره به اهمیتی که سازه های آبی نه تنها در این منطقه بلکه در گستره جغرافیایی ایران باستان وجود دارد، بیان کرد: این یک مجموعه از تمامی سد هایی است که در کل منطقه وجود دارد و باید آن را به صورت یک چشم‌انداز ببینیم که در جغرافیای وسیع ایران مانند حوزه دشت مرغاب و دشت پاسارگاد به عنوان اولین پایتخت هخامنشی قطعاً می‌تواند برای ما دستاوردهایی را به همراه داشته باشد.
وی ادامه داد:  قطعاً این تکنولوژی و دانش در پیش از این وجود داشته است که جدا از ابداعات آن دوران خاص، مبتنی بر تفکر پیشینیان، بهره گرفته اند و آن را ایجاد کرده اند.
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور گفت: به طور یقین در سرزمین های دیگری که تحت قلمرو امپراتوری هخامنشیان بوده است باید تاسیسات دیگر آبی وجود داشته باشد؛ مثلا در جلگه مرودشت، منطقه خوزستان یا سرزمین های دوردست که زاویه دید پژوهشی در این موضوع ایجاد خواهد کرد.شیرازی با بیان اهداف این فصل کاوش و پژوهش، عنوان کرد: یکی از دلایلی که این پروژه شروع شد با توجه به بازدیدی که تابستان امسال از این سازه آبی انجام شد و همچنین اهمیت مشکلاتی که در رابطه با آب و خشکسالی در چند ساله اخیر در کشور به وجود آمد، اهمیت شناخت ما را به نسبت به میراث فرهنگی مربوط به آب را بیش از پیش ضروری ساخت تا بتوانیم بر مشکلات ناشی از آب ها که در چند هزار سال پیش هم وجود داشته، فائق آییم.
وی در پایان گفت: امروزه ما این امکان را داریم که بر اساس تجربیات و دانش مهندسی پیشینیان راهکارهایی را پیدا کنیم که از دلایل اصلی پژوهش و کاوش این سازه آبی محسوب می‌شود.
افشین ابراهیمی‌، مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد در رابطه با این کاوش باستان شناسی از بقایای ساختار معماری سد بستان خانی، اذعان کرد: به دلیل ضرورت ساماندهی سد بستان‌خانی در منطقه دیدگان شهرستان خرم‌بید، برنامه‌ای چند مرحله‌ای در پایگاه میراث جهانی پاسارگاد تهیه و تدوین شد که گام نخست آن برقراری ایستگاه دائم نگهبانی و کاوش باستان‌شناسی بقایای ساختار معماری این سد است.
ابراهیمی با یادآوری اینکه سد بستان خانی یکی از با ارزش‌ترین آثار شناسایی‌ شده از دوران هخامنشی است که در منطقه دیدگان شهرستان خرم بید در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی پاسارگاد قرار دارد، گفت: این سد به همراه چندین سد دیگر، آبراه‌ها و شبکه‌های توزیع آب، مجموعه‌ای را شکل داده که با کارکرد مدیریت منابع آب دوران هخامنشی، از عوامل زیرساختی برجسته و تأثیرگذار در شکل‌گیری و توسعه پایتخت هخامنشی پاسارگاد بوده است.
حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید که میهمانان را در این بازدید همراهی می کرد در حاشیه این بازدید به ضرورت برنامه ریزی های پژوهشی نسبت به سازه های آبی در سراسر ایران به ویژه دوران هخامنشیان اشاره کرد و در این زمینه مطرح کرد: در دوره هخامنشی علاوه بر شگفتی هایی در هنر و معماری، شاهد مهندسی حیرت انگیز در زمینه طراحی، ایجاد و بهره برداری از شبکه پیچیده ای از سازه های آبی در منطقه هستیم؛ به ویژه در دشت های پر آبی همچون دشت مرغاب و دشت مرودشت که توسط رودهای پر آبی همچون سیوند و کر مشروب می‌شده است که ایجاد این سازه های مهم مرتبط با آب اعم از سد، بند، پل بند و انواع کانال ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده اند. فدایی افزود: به ویژه تعدد و تنوع چنین سازه هایی خود نشان از اهمیت جغرافیایی منطقه به عنوان بستر پایتخت های بزرگ هخامنشی یعنی پارسه و پاسارگاد دارد و چنین پیشینه ای غنی از حضور سازه های آبی در منطقه امروزه خود ظرفیت های زیادی را در امر پژوهش ایجاد می کند که لازم است درباره آن برنامه ریزی گردد.
فدایی در رابطه با بهره برداری از دستاوردهای پژوهشی این کاوش ها، بیان کرد: وقتی جزییات سیستم های آبی دوران هخامنشی در منطقه که در مقیاس کلان با ایجاد تغییراتی در توپوگرافی دشت همراه گردیده است مورد کاوش و مطالعه قرار می گیرد، ما نیز نسبت به ارزش های مهندسی پیشین آگاه می شویم و امروزه ضرورت دارد در حوزه های مختلف مهندسی مانند سدسازی، به چنین  دستاوردهایی به عنوان پیشینه مهندسی رجوع کرد. این رجوع تاریخی می تواند مقوله های مختلفی از مهندسی، هنر، معماری، علوم اجتماعی، اخلاق و … را شامل گردد.
وی ادامه داد: در واقع تمدن ایرانی در همه این موارد حرفی برای گفتن دارد و پژوهش در آن و متعاقبا رجوع به چنین پیشینه تاریخی امروزه می تواند غرور آفرین و همچنین هویت ساز باشد.
حمید رضا کرمی، سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در پایان در رابطه با فصل نخست کاوش این پروژه، گفت: سد هخامنشی بستان خانی در منطقه دیدگان شهرستان خرمبید قرار گرفته است که از ۲۵ شهریورماه آغاز و تا ۲۷ آبانماه به پایان خواهد رسید.
وی گفت: در این کاوش بخش های گوناگون سد مورد کاوش و پژوهش قرار گرفته است و نتایج ارزشمندی از شیوه و روش ساخت سد و ساختارهای معماری آن به دست آمده است که در روزهای آتی ارائه خواهد شد.
کرمی در پایان خبر داد: فصل های آینده این پروژه از بخش های باقی مانده سد کاوش خواهد شد و دانش و اطلاعات کاملتری از ساختارهای معماری و کالبد سد به دست خواهیم آورد تا بر پایه این داده ها، برنامه های مربوط به حفاظت و مرمت، ساماندهی و معرفی را اجرا کنیم.