هخامنشیان نوروز را در آغاز اعتدال بهاری جشن می گرفتند

بامدادخبر – از روزگاران کهن، همواره نوروز و مهرگان دو جشن طبیعی و فصلی ایرانیان مورد توجه ویژه بوده است. در عهد هخامنشیان مهرگان در شروع پاییز، آغاز سال نو محسوب می شده است. اما در دوره ساسانیان، نوروز به عنوان شروع سال نو جشن گرفته می شده است که تا کنون نیز ادامه دارد. همانندی فراوانی در مراسم این دو عید بزرگ به چشم می خورد که از آن جمله می توان به دادن هدیه، خواندن ترانه های ویژه، گستردن سفره و غیره اشاره نمود. اما نوروز در ادوار تاریخی احترام و بزرگی بیشتری می یابد، چون با ماه فروردین در اول بهار که رستاخیز طبیعت و زندگی مجدد است، آغاز می گردد. از مهمترین اسناد و متونی که در آن به نوروز اشاره رفته است شاهنامه فردوسی است. فردوسی بزرگ در شاهنامه مکرر از نوروز نام برده و ضمن نسبت دادن نوروز به جمشید و بر تخت نشستن وی، در فلسفه بنیادگزاری این جشن چنین می سراید:

چو خورشید  تابان  میان  هوا           نشسته  بر او  شاه  فرمانروا

جهان انجمن شد بر تخت اوی           از آن بر شد قره بخت اوی

به جمشید  بر گوهر  افشاندند           مر آن روز را  روز نو  خواندند

سر سال نو هرمز فرودین           بر آسوده از رنج روی تن دل ز کین

به نوروز تو شاه گیتی فروز           بر آن تخت بنشست فیروز روز

بزرگان  به شاهی  بیاراستند           می و جام و رامشگران  خواستند

چنین  جشن فرخ  از آن روزگار           به ما ماند  از آن خسروان  یادگار

نقوش برجسته در تخت جمشید که نمایندگان اقوام و ملت های تابعه را در حال حمل هدایا به حضور شاه تجسم بخشیده است، به نمایشی نمادین از سال نو و مراسم آن نزدیک می باشد و بر همین اساس بسیاری از پژوهشگران یکی از کارکردهای تخت جمشید را در ارتباط با برگزاری آیین نوروز می پندارند. در همین باره مورخان شاخص و آگاهی همچون ابوریحان بیرونی، موسی بن عیسی الکسروی نیز گزارش می کنند که در هنگام نوروز، بزرگان و نمایندگان کشوری و لشکری طی تشریفات هدایایی را به حضور شاه پیش کش می کنند. بنابراین اگر چه نمی توان سند مکتوبی برای آغاز سال نو در شروع بهار در دوره هخامنشان ارایه نمود اما بعید نیست هخامنشیان نوروز را در آغاز اعتدال بهاری جشن می گرفتند گو اینکه این جشن نمادین میان بیشتر اقوام و ملت ها رایج بوده است. بی دلیل نیست نقش برجسته پیکار شیر و گاو که به کرات در نقوش برجسته تخت جمشید دیده می شود به زعم بسیاری از متخصصین استعاره ای است از سپرى شدن سرما (زمستان ـ گاو) و پیروزى گرما (خورشید ـ شیر) که فرآیند آن برآمدن بهار و رویش دوباره طبیعت است و خود نتیجه نبرد میان گرما و سرما (شیر و گاو) و تجلى نوروز و بهار به شمار مى رود.

 دکتر حمید فدایی

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید