فرمانروایی پول بر هنر

از دیرباز فروش آثار هنری در ایران با چالش های اساسی روبرو بوده و تا چند سال پیش توده قابل ملاحظه ای از مردم، حرفه های هنرمندانه را اصلا شغل نمی دانستند. از سوی متولیان امور هنری تبلیغات گسترده ای با شعار «اقتصاد هنر» شروع و بر معیشت هنرمندان تاکید شد؛ این موج که قرار بود کالای هنری را در سبد خرید خانوارها قرار دهد در تلاطم اقتصادی کشور کم اثر ماند و فروش معدود آثار هنری به گالری یا نگارخانه ها محدود شد. طی سال های اخیر بر تعداد گالری های شیراز افزوده و برای گشایش آنها روبان های رنگی یکی پس از دیگری چیده شد. حالا در این شهر محافل بسیاری برای نمایش و فروش محصولات هنرمندانه وجود دارد؛ مجالی که قرار است هنر را در بستر اقتصاد سربلند کند. به عقیده هنرمندان، گالری نباید فقط محل نمایش آثار هنری باشد و گالری دارهای حرفه ای وظیفه دارند زمینه فروش این آثار را نیز فراهم کنند. این موضوع چالش تازه بخش عمده ای از رونق اقتصاد هنر در شیراز است.

شئون گالری داری

یک هنرمند شیرازی که در عرصه عکاسی و فیلمبرداری مرزهای ایران را کنار زده و در عرصه بین الملل نیز فعال است از وضعیت گالری های شیراز انتقاد می کند و می گوید: گالری تعریف شفافی دارد و با این که به طور کلی کشور ما در این زمینه از استانداردهای جهانی دور مانده است، اما در تهران برخی از گالری داران سعی می کنند به این تعریف نزدیک شوند.

«سجاد آورند» بر لزوم رعایت شئون گالری داری تاکید و اضافه می کند: گالری ها از پایه‌ های مهم عالم هنر به شمار می روند و اکنون نقش مهم آنها در جریان سازی، کیفیت و اعتبار آثار هنری و اقتصاد هنر، همچنان با نکات ابهام و سئوالات بسیاری همراه است.

کشمکش پول و هنر

وی که از سال گذشته تاکنون در ۴ نمایشگاه تهران، یک نمایشگاه ایتالیا و یک نمایشگاه شیراز به عنوان هنرمند عکاس حضور داشته است با اتکا به آخرین تجربه خود از برپایی نمایشگاه عکس در شیراز می گوید: در شهری که به فرهنگ و هنر شهرت دارد، بیشتر گالری‌دارن به کیفیت آثار و تاثیری که می تواند بر تفکر معاصر یک هنر داشته باشد توجهی نمی کنند و هر متقاضی که بتواند هزینه اجاره مکان را واریز کند برای برگزاری نمایشگاه مجاز است.

آورند با اشاره به این که برای برگزاری نمایشگاه یک هفته ای حداقل مبلغ یک میلیون تومان به عنوان اجاره مکان در نظر گرفته می شود، ادامه می دهد: گالری‌دار برای جذب مجموعه‌دار و خریدار تلاشی نمی‌کند و نه تنها در چرخه اقتصاد هنر بی اثر می ماند، بلکه‌ شان گالری داری را در حد اجاره دهنده یک مکان پایین می‌آورد.

وی معتقد است: گالری دار باید یکی از ارکان جریان ساز هنر در هر جغرافیایی باشد و وقتی جایگاه خود را در حد اجاره دهنده یک مکان پایین می آورد، نمی تواند یک رکن اثرگذار در هنر معاصر آن جغرافیا باشد.

حرفه ای نبودن گالری دارها

این مدرس رشته عکاسی از چرخه اقتصادی گالری های هنری شیراز با عنوان چرخه ای بیمار و معیوب یاد می کند و می گوید: در شیراز هنرمند خلق می کند، هزینه چاپ و قاب و به طور کلی ارائه اثر را می پردازد، اجاره مکان را پرداخت می کند و از فروش آثار که وضعیت اسفناکی دارد پورسانت نیز می دهد.

وی که اعتقاد دارد تعداد افراد مجموعه دار و علاقمند به آثار هنری در شیراز کم نیست و آنها گاهی آثار هنری مورد علاقه خود را از تهران و دیگر نقاط کشور خریداری می کنند، می افزاید: در شهری که تا این اندازه تعداد متمولان و علاقمندان به آثار هنری زیاد است وضعیت فروش آثار هنری به دلیل حرفه ای نبودن گالری دارها مایوس کننده است.

آورند گالری داری را مستلزم بینش و رفتار حرفه ای می داند و ادامه می دهد: «تار و پود» و «پیرسوک» تنها گالری های شیراز هستند که می دانم با هنرمند برخورد حرفه ای دارند.

وی در عین حال می گوید: البته نمی توان به استثناء تکیه کرد و همچنان براین باور هستم که به جریان سازی تفکر معاصر در عکاسی امروز شیراز نیاز داریم، اما متاسفانه یک پای اساسی کار می لنگد.

تجربه ای عجیب

برگزیده سومین سالانه عکس دانشگاه تهران به تجربه برگزاری نمایشگاه «تجربه عکس» در گالری آبان شیراز اشاره می کند و می گوید: هنگام ورود به نمایشگاه دیدم که قاب ها در مجاورت فضایی بر روی دیوار نصب شده اند که محل برگزاری تولد است و آهنگ های مناسب این مراسم همراه با شادی میهمانان با صدای بلند در سالن پخش می شود.

آورند که برگزاری چنین نمایشگاه هایی را موجب سرافکندگی هنرمند می داند، اضافه می کند: برای هیچکدام از آثار این نمایشگاه گروهی حتی یک تکه کاغذ معمولی برای عنوان، گزاره هنرمند و حتی درج نام او در نظر گرفته نشده بود و مخاطب در خوانش آثار نمایشگاه دچار ابهام می شد.

وی ادامه می دهد: با توجه به این که عکس جزو لاینفکی از هنر معاصر محسوب می‌شود، اما به نظر می رسد تفکر برخی از گالری داران نسبت به عکس همچنان به سال های آغازین اختراع عکاسی محدود می شود.

آورند می افزاید: گالری دار در پاسخ به این سئوال که چرا از هنرمند عکاس اجاره دریافت می‌شود؟ می گوید عکس در شیراز فروش ندارد یا جایگاه خود را نیافته است.

وی با تاکید بر این که باید سقف فلک را بشکافیم و وارثان هوای قدمایی باشیم که در این شهر طرحی نو در انداخته اند، می گوید: معلوم نیست که وظیفه جریان سازی و به وجود آوردن این جایگاه با کدام نهاد یا بر عهده چه کسانی هست و آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش نظارتی خود را به صورت موثر دنبال می‌کند یا نه؟

بحران در گالری های شیراز

مدیر گالری وصال شیرازی با اشاره به این که هنرمند نسبت به گالری دار از امتیازات بیشتری برخوردار است در خصوص تصویب سهم ۳۰ درصدی گالری از فروش آثار هنرمند می گوید: قبلا سهم گالری دار از فروش آثار به صورت توافقی تعیین می شد و این عدد به ۴۰ درصد یا بیشتر هم می رسید، اما با تصویب این قانون گالری دار در بیشتر نمایشگاه ها متضرر می شود.

«غزال وصال» با تاکید بر این که گالری در برندسازی هنرمند نقش قابل ملاحظه ای دارد، می افزاید: فروش آثار هنری در شیراز بسیار ضعیف است و سود چندانی ندارد، اما هزینه های گالری ثابت و قابل توجه است.

وی که اعتقاد دارد سهم گالری از فروش آثار باید با توجه به سطح و رتبه گالری تعیین شود، اضافه می کند: در کشورهایی که فروش آثار هنری مرسوم است با این که آثار با قیمت بالا فروخته می شوند، سهم گالری به ۵۰ درصد هم می رسد.

وصال ادامه می دهد: بر هیچ کس پوشیده نیست که هنرمندان در جامعه جایگاه ویژه ای دارند و قابل احترام هستند، اما باید در این قانون بازنگری شود.

وی با بیان این که گالری دار باید بر فروش آثار و برندینگ متمرکز و از کشمکش با هنرمند دور باشد، می گوید: برخی از همکاران برای نمایش آثار اجاره دریافت می کنند که شاید رفتاری حرفه ای نباشد، اما دریافت سهم فروش منطقی و لازم است.

وصال می افزاید: در صورتی باید اجاره دریافت شود که ضعف نمایشگاه پیش بینی شود و یا هنرمند قصد فروش آثارش را نداشته باشد.

وی اضافه می کند: برخی از هنرمندان انتقاد می کنند که گالری روی فروش آثار کار نکرده است، در حالی که از تلاش های گالری دار برای فروش اثر بی خبرند.

وصال با اشاره به این که هنرمندان بدون توجه به سابقه کاری و سطح آثار در قیمت گذاری دچار اشتباه می شوند، می گوید: این عده از هنرمندان به آنالیزهای گالری دار توجهی ندارند و بدون در نظر گرفتن فاکتورهای متعدد برندینگ، قیمت های بسیار بالایی بر روی آثارشان می گذارند.

وی در خصوص اظهار نظر برخی از هنرمندان بومی که از برگزاری نمایشگاه های هنرمندان غیربومی انتقاد می کنند با اشاره به این که هنر مرز ندارد و زبان گفت و گو بین ملل و فرهنگ هاست، می گوید: در شهری که موزه هنرهای معاصر ندارد و حضور در نمایشگاه های تهران برای بسیاری از هنردوستان مقدور نیست، این مسئولیت را بر خود واجب می دانم که فارغ از تعصب، آثار هنرمندان غیربومی را نیز در نگارخانه وصال برگزار کنم.

وصال ادامه می دهد: با این که نهادهای دولتی بودجه ای برای خرید آثار هنری دارند، تمایلی نشان نمی دهند و از هنرمند و گالری دار حمایت نمی کند.