اگر در جبهه حمایت از زبان فارسی کنار هم باشیم، هزینه آن کمتر است

    نشست «گاه نقد» به همت «انجمن ویرایش و درست‌نویسی» با حضور سیدعلی کاشفی، بهروز صفرزاده، محمدمهدی باقری و سیدمحسن ملاباشی عصر روز گذشته ۱۲ بهمن در سرای اهل قلم برگزار شد. «گاه‌نقد»، ویژه‌نامه نقد کتاب از مجله «شیرازه کتاب» مجمع ناشران انقلاب اسلامی است که شماره اول آن در ۱۴۸ صفحه به صورت تمام‌رنگی منتشر شده‌است.

در ابتدای این نشست، محمدمهدی باقری – هم‌بنیانگذار «ویراستاران» و مدرس ویرایش – در جایگاه مجری برنامه، ضمن معرفی مهمان‌ها، جلسه را با قطعه شعری از زنده‌یاد «عمران صلاحی» در وصف احوال ویراستاران آغاز کرد: من زبان فارسی را پاسداری می‌کنم/ چون که دارم روز و شب ویراستاری می‌کنم // می‌کنم اقدام لازم را علیه «برعلیه» / هر کجا گنجشک می‌بینم قناری می‌کنم.

وی در ادامه با اشاره به فعالیت‌های سازمان مردم‌نهاد «انجمن ویرایش و درست‌نویسی» به دومین جایزه «فارسینما» اشاره کرد که از سال گذشته با پیگیری خانه سینما به جشنواره فیلم فجر افزوده شده و به فیلمی اختصاص می‌یابد که بهترین استفاده را از زبان فارسی کرده باشد.

در ادامه نشست، محسن ملاباشی – سردبیر نشریه «گاه نقد» – تریبون را به دست گرفت.

به اهداف «گاه نقد» تا حد قابل قبولی دست یافته‌ایم
ملاباشی در ابتدا اشاره‌ای به فرآیند انتشار نشریه «گاه نقد» داشت که رویکرد «نقد ویرایشی» بر کتاب‌های منتشر شده در حوزه علوم انسانی فضای نشر را دنبال می‌کند.

وی افزود: به دنبال این هستیم که تنها روی نقاط ضعف کتاب‌ها تمرکز نکنیم بلکه موارد مثبت اثر را هم بازتاب دهیم. نکته اصلی گاه نقد در این است که می‌توان گفت شروعی در این زمینه بوده و خود همین مساله دشواری اول کار ما بود. مانع دوم ما در این فرآیند، انتخاب کتاب‌ها بود به نحوی که مخاطب را دچار سوءتعبیر نکند که مبادا هدفی جز نقد داشته‌ایم. مساله سوم هم محدودیت زمانی بود که بر سختی کار ما می‌افزود.

ملاباشی درباره اهداف انتشار این نشریه، آنها را به این صورت تشریح کرد: هدف اصلی ما نقد زبانی و ویرایشی بوده است. در ادامه اینکه بتوانیم حوزه‌های مختلفی از کتاب‌های بازار نشر را پوشش دهیم. هدف دیگرمان این است که بررسی آثار ترجمه شده محدود به یک زبان نباشد. همچنین بیم دیگر ما در انتشار گاه نقد این بود که حاصل کارمان منحصر به استفاده نخبگان نباشد و همگان بتوانند از آن استفاده کنند و ویژگی آموزشی قابل فهم در آن رعایت شود.

سیدعلی کاشفی – منتقد ادبی و فعال ادبیات کودک و نوجوان – سخنران دیگر این نشست بود.

موضوع نقد ادبی بر خلاف سایر علوم، در طول تاریخ دستخوش تغییر شده
کاشفی گفت: موضوع صحبت نقد ادبی هرگز در طول تاریخ، امر ثابتی نبوده چنان که اگر از دوران پیشاسقراطی پیش بیاییم، از قرون وسطی عبور کنیم و به تمدن اسلامی برسیم، دوران رنسانس را زیر نظر بگیریم و به دوران معاصر برسیم، موضوع واحدی را شاهد نخواهیم بود. نقد ویراستاری هم یکی از وادی‌های جدید در حوزه نقد ادبی است. اهمیت این رویکرد نقادانه هم به خاطر کمک به فهم بهتر متن و بهره‌وری بیشتر از آن است.

وی افزود: امروز دوران خوشی در حوزه نشر نداریم. از ابتدای دوران چاپ و نشر در ایران، دولت‌ها دستی در این زمینه داشته‌اند اما امروز بنا به دلایل مختلف نقش دولت در این زمینه کمرنگ شده که هر چند به خودی خود امری پسندیده است اما چون پیش‌نیازهای لازم برای آن در نظر گرفته نشده، آسیب‌زا شده‌ است. ما حدود هزار نشریه با موضوع نقد در کشور داریم که بخش عمده‌ای از آنها به نقد کتاب و آثار مکتوب اختصاص دارد، اما متاسفانه کارکرد اصلی امروز آن به ابزاری برای ارتقای هیات علمی، رتبه حقوقی، رئیس گروه شدن، مقاله برای آزمون دکتری، اعزام به خارج و… تبدیل شده و این فضاهای پیچیده مافیاوار، خروجی آن را نزدیک به صفر کرده است.

در همین موسسه «خانه کتاب»، زمانی ۹ ماهنامه نقد کتاب به صورت مستمر منتشر می‌شد که در مقطعی(حدود ۶ سال پیش) اینها به فصلنامه تبدیل و نشریه «کتاب هفته» تعطیل شد و علی‌رغم عنوان «فصلنامه» این نشریات عملا به سالنامه تبدیل شدند.

ما در حوزه کودک و نوجوان هم نشریاتی داشتیم از جمله «روشنا»، «پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان»، «نشریه دانشگاه شهید بهشتی» و… همگی تعطیل شدند و تقریبا فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان، تنها نشریه باقی‌مانده در این زمینه است.

ورود «مجمع ناشران انقلاب اسلامی» به عرصه کتاب در حوزه نقد، امری مبارک است
کاشفی ادامه داد: نهادی مثل «مجمع ناشران انقلاب اسلامی»، که از حمایت‌های عمومی هم برخوردار است، می‌تواند به آن ورود کند و شایسته تقدیر خواهد بود انتشار نشریات تخصصی در حوزه نقد است. در بستر نقد است که گفت‌وگو، مفاهمه و پرسشگری شکل می‌گیرد. جدا از محتوای «گاه نقد»، اصل این رخداد، پدیده‌ای مثبت است. نباید تصور کرد با یک یا دو شماره از این نشریه، نیاز ویرایش در فضای زبان فارسی اقناع شده است.

کاشفی گفت: یکی از نکاتی که با توجه به عنوان نشریه (ویژه‌نامه نقد کتاب) انتظار داشتم در مطالعه سرمقاله برایم روشن شود این بود که بر خلاف عنوان، محتوای نشریه فقط به نقد ویرایش اختصاص یافته بود.

جلسه با صحبت‌های بهروز صفرزاده – فرهنگ‌نویس – ادامه یافت.

نقد باید منصفانه باشد
صفرزاده گفت: منتقد باید بر اساس شرایط مولف به نقد اثر او بپردازد. اینکه مولف در شرایطی مثل تنگدستی یا به واسطه کار سفارشی اثر خود را پدید آورده، باید در موضع نقد مورد توجه منتقد قرار بگیرد.

گاهی هم به این خاطر که مولف، اثر عظیمی را به تنهایی خلق کرده، مجدد باید مورد توجه قرار بگیرد. به‌عنوان مثال، اثر شناخته شده ابوالحسن نجفی یعنی «غلط ننویسیم» در شرایطی نگاشته شده که دسترسی به اینترنت وجود نداشته و یافتن منابع به مراتب دشوارتر از امروز بوده است.

مهدی صالحی – فعال زبان فارسی – سخنران دیگر این جلسه بود.

پاسدار زبان فارسی باشید
صالحی با انتقاد از فضای نشر گفت: چگونه یک ناشر به خود جرئت می‌دهد اثری را با ترجمه دسته چندم یا حتی کپی‌شده به فروش برساند؟ و چگونه نهادی برای تجهیز کتابخانه خود، از اثری که حتی مشکل تایپ دارد استفاده می‌کند؟

وی از مخاطبان و اساتید حاضر در برنامه خواست در هر شرایط، مجدانه از زبان فارسی دفاع کنند. صالحی ادامه داد: نگذارید کار به جایی برسد که کسی مثل «جوجو مویز»، بازار نشر ما را منهدم کند و بعد تازه یادمان بیاید که باید کاری کنیم. خود من زمانی از مترجمان آثار پاموک خواستم نشستی بگذاریم و جلوی این جریان ترجمه و نشر بایستیم که در کمال تعجب به من گفتند از ورود به چنین جریانی می‌ترسند.

حمایت از زبان فارسی جبهه‌ای است که اگر کنار هم باشیم می‌توانیم آن را پیش ببریم و اگر برایمان هزینه‌ای هم داشته باشد، بین جمع تقسیم می‌شود و طبعا سنگین نخواهد بود.

شماره‌های مختلف «گاه نقد» تخصصی خواهند بود
ملاباشی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: قرار است هر کدام از شماره‌های این نشر به یکی از حوزه‌های تخصصی اختصاص یابد. شماره اول به زبان فارسی و درست‌نویسی اختصاص داشت، شماره دوم به فلسفه اختصاص دارد، شماره سوم به تاریخ و شماره چهارم هم به علوم اجتماعی تخصیص خواهد یافت.

ملاباشی در نقد مطرح شده توسط سید علی کاشفی گفت: کوتاهی در این زمینه را می‌پذیرم و در مقام مواجهه با نقد، پاسخ دادن و دفاع کردن از موضع خود را صحیح نمی‌دانم.

فاطمه حقیقت هم از اعضای تحریریه «گاه نقد» به عنوان آخرین سخنگوی این جلسه به اهمیت پرداختن به ویرایش متون دینی به‌خصوص در حوزه ترجمه اشاره کرد.

در پایان برنامه و در پاسخ به این پرسش یکی از مخاطبان که: چگونه باید با تغییر معنای واژه در زبان مواجه شد؟ به عنوان مثال، اینکه واژه «نقد» و «انتقاد» در ذات خود به «بررسی» اشاره دارد، اما به طور عرفی بیشتر معنای «عیب‌جویی» را در ذهن تداعی می‌کند؛ آیا ویراستار باید با چنین روندی مقابله کند؟

صفرزاده گفت: واژه‌ها عرف و معنا دارند. این جزء زبان است که معنای واژه ممکن است در گذر زمان تغییر کند، و ملاک باید همان معنایی باشد که در عرف دارد.

و کاشفی اضافه کرد: از منظر فرهنگ‌نویسی، معنایی که در ذهن تداعی می‌شود ملاک است. اما بر اساس نظر متخصصان می‌تواند تعریف آن در متون نظری قرار بگیرد.

همچنین با حضور «نیکنام حسینی‌پور» مدیرعامل خانه کتاب، با اهدای کتاب به مهمانان برنامه از آنها به واسطه عمری که صرف ویرایش و پاسداری از زبان فارسی کرده‌اند، تقدیر به عمل آمد.